Эркин-Тоо: «АДИЛЕТТИК ЭРЕЖЕ АРКЫЛУУ ОРНОТУЛАТ»

2012-жылдын 27 январы   Алмамбет Шыкмаматов, КРнын адилет миниcтри:  «АДИЛЕТТИК ЭРЕЖЕ АРКЫЛУУ ОРНОТУЛАТ»   - Алмамбет Насырканович, жерде тирилик башталгандан бери эле жалпы адамзаттын издегени «адилеттик» эмеспи. Сиз адилет министри катары Кыргызстанда адилеттиктин орношуна кандай чара колдоносуз? - Өзүнүз айткандай, жер каймактагандан бери жалпы адамзат адилеттикти издеп келет. Себеби, ар бир адамдын, коомдун, мамлекеттин дегеле адамзат жашаган чөлкөмдөн эң бнринчи тилеги, адилеттикке жетүү. адилеттикти издөө болот эмеспи. Биринчиден, адилеттик эреже менен орнотулат. Эреже -бул бүгүнкү күндөгү мыйзам. Мыйзам – бул коом менен макулдашылган келишим. Адамдар шайлоо жолу менен өз өкүлдөрүн жогорку даражалуу бийликке шайлашат. Алар Жогорку Кеңеш, Президент жана жергиликтүү кеңештер. Шайлоочулар өкүлдөрүн шайлап жатып, бизге «адилеттик орносун» деп талап кылат. Талаптардын аткарылышы, мыйзамдардын кынтыксыз иштеши чогулуп келип, «адилеттик» деген чоң түшүнүктү берет. Тилекке каршы, реалдуу турмушта андай болбой жатат. Конституцияда «бийликтин бирден бир туткасы эл» деп жазылган. Бирок, элдин баары Президент же мыйзам чыгаруучу орган боло албайт. Алар жогоруда айткандай, шайлоо жолу менен өз өкүлдөрүн шайлашып, «бийликти иш жүзүнө ашыр, таза, адилеттүү коом кур» деп укук беришет. Шайлоо учурунда биздин шайлоочулар Жогорку Кеңешти, Преэидентти, райондук жана жергиликтүү кеңешти шайлоодо «тууганчылык, жер-дешчилик, акчага алдануу». деген жаман сапаттан алыстап, өзүлөрү ишенген. жүрөгү элим деп соккон инсандарын шайласа - бул коомдун адилеттикке кошкон салымы. Коомдогу мамилелерли жөнгө салуу үчүн райондук жана Жогорку Кеңештер өзүлөрүнүн деңгээлиндеги нормативдик актыларын иштеп чыгат. Демек адилеттикти, калыстыкты жана мыйзамдуулукту орнотуу үчүн жалпы эл дагы шайлоо институттары аркылуу чечүүчү роль ойнойт. Адилет министрлигинин негизги максаттарынын бири катары мен укуктук пропаганданы күчөтүп, жайылтууну колго алып жатам. Укуктук пропаганданы кандай жол менен ишке ашырып, элге жайылтыш керек? Биринчиден, Мамлекеттик биринчи каналдан жумасына 20 минут убакыт сурап, ал убакытта коомдун эң көйгөйлүү социалдык укуктарын сыналгы аркылуу ар бир үй-бүлөгө жеткизип, түшүндүрүп туруу боюнча өкмөттүк деңгээлде ушул маселени көтөрүп чыгайын деп жатам. Карапайым эл өз укугун билбей укугу тебеленип калганга өздөрү жол берип, жаны кейигенде анан мамлекетке нааразы болууда. Кыргыз эли эки жолу төңкөрүш жасап. адилетсиз бийликти кулатып, саясий укугун коргоого жетишти. Бирок, социалдык укугун коргоого жетише элек. Жарандардын укуктук маданиятын жогорулатууну мектептен башташ керек. Эмне үчүн салык төлөйсүң, аткаруу бийлиги эмне иш кылат? Жогорку Кеңешти ким шайлайт мыйзам деген эмне. анын күчү канчалык деңгээлде таасирдүү мына ушуга окшогон суроолордун жообун мектеп окуучуларына жеткирип турсак, мыйзамга болгон мамилебиз мектеп курагынан баштап калыптана баштайт. Бир эле мисал, жер титиреп жабыр тарткан жарандарга 50 миң сомдон 200 миң сомго чейин жеңилдетилген ссуда берилет. Аны болсо жабыр тарткандар эмес, айыл өкмөтү менен түз кирип чыккандар, кичине акча берип документтерин тез бүтүрүп алгандар жана тааныш билиши барлар гана алып, чыныгы жабыр тарткандар жеңилдетилген ссуданы алалбай келатышат. Бул бир гана мисал. Мына социалдык укугу тебеленгендер республикада абдан көп. Ушуга окшогон олуттуу маселелерди жоюшубуз керек. - Турмушта адилеттик издеп, чындыкка жете албай жапа чеккен күнүнүз болду беле? - Жалгыз гана мен эмес, жалпы адамзаты тыным албай адилеттик издеп адилетсиздик менен күрөшүп келген. Ошол сыяктуу турмуш - бул күрөш дегендей, мен дагы ошол адамдардын катарындамын. - Жаңы Өкмөттүн курамы түзүлүп, бир нече министрликтер, агенттиктер кыскартылды. Мына ушул кыскартуулар өлкөнүн өнүгүшүнө канчалык деңгээлде таасир этет? - Биз эгемендүүлүк алгандан бери мындай реформалар көп болгон. Бул биринчи гана эмес. Тарых көрсөткөндөй реформалардын баары жакшы тилек менен жакшылыктан үмүт кылып башташат бирок, жыйынтыгын убакыт жана жасаган аракет далалат көрсөтөт. Азыркы башталган реформанын демилгечилеринин тилеги жакшы. Бул реформа канчалык деңгээлде өзүнүн жемишин берип, элдин колдоосуна ээ болоорун азыр айтуу эртелик кылат. Бирок, - бул реформа өз жемишин бербей калса, катачылык катары бааланыш керек. Реформалоону баштагандар, аткаруу бийлигинин түздөн-түз жоопкерчилиги болуш керек. - Кандай гана уюм болбосун, гезиттерден баштан ЖЧК сыяктуу бардык бирикме уюмдар Адилет мннистрлигннен каттоодон өтүшөт. Каттоодогу уюмдардын баары тең мамлекетке пайда алып келеби? - Адамдар биригип, бир уюм түзүп, «иш кылабыз» десе, министрлик алардын тиешелүү документтерин карап, туура болсо каттоодон өткөрөт. Ал эми «сен мамлекетке пайда алып келбейсиң» деп каттоодон баш тартса, тоталитардык режимге багыт алып, демократиянын укуктук талаасынан алыстап кеткен болобуз. Каттоодон өткөн уюмдардын элге пайдасы бар же жогун коомчулук өзү аныктайт. Пайдасы барлар өсүп-өнүгүп, элге тарап, иши жыла берет. Пайдасы жоктор коомго тарай албай өзүнөн-өзү жоюлуп кете берет. - Сот системасын андан ары реформалоодо макулдашылган сунуштарды иштеп чыгуу боюнча коииссияда мүчөсүз. Реформалоо жүргүзүлгөндөн кийин сот системасы канчалык деңгээлде таза болот жана ал кандай сунуштар? - Азыркы учурда Кыргыз мамлекетинин алдында сот бийлигин жаңы Конституциянын талаптарына ылайык реформалоо милдети турат. Элдин сот бийлигине болгон ишенимин орнотуу, оңой-олтон иш эмес. 2012-жылдагы туңгуюкка кептелген сот реформасын жандандырышыбыз керек. Сот системасын андан ары реформалоо боюнча комиссиянын мүчөлөрү жана төрагасы чоң жоопкерчиликтүү иштин башында турат. Ошондуктан, канткенде сот бийлиги таза, адилет иштейт деген суроолордун тегерегинде ийри олтуруп, түз кеңешип чыныгы көз карандысыз сот системасынын орношуна алып келе турган сунуштарды беребиз. - Адилет министрлигинин алдындагы СЭМБнын (соттук экспертизанын мамлекеттик борбору) абалдары кандай экен. Анткени, СЭМБга нааразы болгон адамдар өтө көп. - Сиз айткандай, Адилет министрлигинин алдындагы соттук экспертизага нааразы болгондор өтө көп экен. Эмне себептен экспертизанын кылган ишине нааразы болуп, арыздануулар көп экенин терең талдоо менен карап жатам. Биринчиден, экспертиза өткөрүү убактысы кечиктирилгенден жана белгиленген убакытта жыйынтык чыгарылбай көпкө созулгандары болду. Чындыгында ар ким өз кызыкчылыктарын ойлоп, паракорчулук күч алып, 3 күндүн ичинде өтө турган экспертиза 3 жумага чоюлуп, ак жерден абакка отургандардын баары ошондон келип чыгып жатат. Мен министр болгондон баштап, экспертизанын жыйынтыгы мыйзамда көрсөтүлгөн мөөнөттөн кечиктирилбесин деп катуу талап коюп жатам. Ал эми экинчи жагы болсо, эксперттердин олтурган имаратынын урайын дегенине 3 жыл болуптур. Андан тышкары айлык акылар өтө төмөн 4000, 4500 сомду гана түзөт. Оңго бассаң арабаң сынат, солго бассаң өгүзүң өлөт дегендей, бири - бирине карама - каршы келген көйгөйлөргө карабай иштеп келатышат. Ал жерде иштегендердин баары 10, 20 жылдан бери иштеген пенсия курагына келип калган эксперттер. Жаңы муундан иштейбиз деп келген эксперттер жокко эсе. Эгерде алар эртен пенсияга чыкса, алардын ордун толуктай турган эксперттер жок. Биз бул жагын да ойлонууга тийишпиз.    Маектешкен Максат ИСАБЕКОВ
Мөөрү

2012.02.06 14:55:30